Metabolizm - czym jest, co na niego wpływa, rodzaje

Metabolizm pochodzi od greckiego słowa metabole, co oznacza zmianę. Czym więc jest metabolizm? To całokształt reakcji chemicznych i związanych z nimi przemian energii zachodzących w żywych komórkach, które stanowią podstawę wszelkich zjawisk biologicznych. Innymi słowy, metabolizm to zespół procesów biochemicznych, dzięki którym Twój organizm może pozyskiwać i wykorzystywać energię ze składników odżywczych dostarczanych wraz z pokarmem.

Procesy metaboliczne możemy podzielić na dwa główne kierunki:

1. Anabolizm - to reakcje syntezy związków złożonych z prostszych substancji, np. białek z aminokwasów. Te procesy wymagają stałego dostarczania energii, ponieważ związki o małych zasobach energetycznych przekształcane są w związki bogatsze w energię. Anabolizm odgrywa kluczową rolę we wzroście organizmu i naprawie Twoich tkanek.
2. Katabolizm - polega na rozkładzie związków organicznych do prostszych produktów o mniejszych zasobach energetycznych. W trakcie tych procesów następuje uwalnianie energii. 
3. Warto zaznaczyć, że reakcje metaboliczne są zorganizowane w szlaki i cykle metaboliczne. Szlak metaboliczny to szereg następujących po sobie reakcji, w których produkt jednej jest substratem kolejnej. Natomiast cykl metaboliczny różni się tym, że podczas ostatniej reakcji odtwarzany jest substrat wyjściowy, dzięki czemu może on przebiegać od nowa.

Kluczową rolę w metabolizmie odgrywają enzymy, które przyspieszają reakcje biochemiczne i umożliwiają przeprowadzenie procesów, które bez ich udziału byłyby termodynamicznie niekorzystne. Działają one jak katalizatory, obniżając energię aktywacji i zwiększając szybkość reakcji w Twoim organizmie.

Co ciekawe, intensywność metabolizmu zmienia się z wiekiem - u młodych organizmów przeważają reakcje anaboliczne, w okresie dojrzewania intensywność obu typów reakcji wyrównuje się, a podczas starzenia dominują procesy kataboliczne.

Podsumowując, metabolizm to fundament funkcjonowania Twojego organizmu. Dostarcza energię potrzebną do podtrzymania funkcji życiowych, wzrostu, naprawy tkanek oraz umożliwia Twojemu organizmowi odpowiadanie na bodźce zewnętrzne.

{{cta}}

Co wpływa na metabolizm?

Twój metabolizm nie działa w próżni – na jego tempo wpływa wiele czynników. Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego niektórzy mogą jeść więcej bez przybierania na wadze? Odpowiedź kryje się w różnicach metabolicznych.

Aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych elementów determinujących metabolizm. Regularne ćwiczenia nie tylko zwiększają wydatek energetyczny podczas wysiłku, ale również podwyższają tempo metabolizmu nawet po zakończeniu treningu. Osoby aktywne fizycznie mają wyższy podstawowy metabolizm, co oznacza, że spalają więcej kalorii w stanie spoczynku.

Wiek również odgrywa istotną rolę. Najwyższy poziom podstawowej przemiany materii (BMR) osiągamy około 20. roku życia, po czym wartość ta spada o 1-2% na każdą dekadę. Po czterdziestce (u mężczyzn) i pięćdziesiątce (u kobiet) BMR zaczyna spadać jeszcze szybciej. Z kolei płeć determinuje różnice w metabolizmie – mężczyźni mają zwykle wyższy wskaźnik metaboliczny niż kobiety, głównie ze względu na większą masę mięśniową. Na tempo przemiany materii wpływa również genetyka – wykazano, że tylko cztery geny (FADS1, LIPC, SCAD i MCAD) można bezpośrednio powiązać z tempem metabolizmu.

Warto zaznaczyć, że hormony pełnią kluczową funkcję w regulacji metabolizmu. Szczególnie ważne są hormony tarczycy, które wpływają na metabolizm poprzez działanie na układ nerwowy, tkankę tłuszczową, mięśnie, wątrobę i inne organy. Niedoczynność tarczycy powoduje spowolnienie metabolizmu, podczas gdy nadczynność prowadzi do jego przyspieszenia.

Ponadto na metabolizm wpływa dieta – spożywanie odpowiedniej ilości białka może zwiększyć podstawową przemianę materii nawet o 20-30%. Natomiast głodzenie się finalnie spowalnia metabolizm, ponieważ w trakcie głodówki spalasz masę mięśniową, czyli Twój BMR spada.. Dlatego drastyczne diety rzadko przynoszą długotrwałe efekty.

Również sen ma znaczący wpływ – niewystarczająca ilość snu może przyczynić się do zaburzeń równowagi hormonalnej i niekontrolowanego pojadania, co powoduje zwiększanie masy ciała. Warto pamiętać o temperaturze otoczenia – organizm zużywa więcej energii w celu utrzymania właściwej temperatury ciała w chłodnym klimacie. Przede wszystkim jednak metabolizm jest wypadkową wielu czynników, z których część możesz modyfikować poprzez swoje codzienne wybory.

{{cta_1}}

Rodzaje metabolizmu

W każdym żywym organizmie nieustannie zachodzą procesy metaboliczne. Czy wiesz, że można je podzielić na dwa zasadnicze typy? Anabolizm i katabolizm stanowią dwie przeciwstawne, ale wzajemnie uzupełniające się strony metabolizmu.

Katabolizm to zespół reakcji chemicznych prowadzących do rozpadu złożonych cząsteczek na prostsze związki. W wyniku tego procesu następuje uwalnianie energii, która jest później wykorzystywana do różnych funkcji Twojego organizmu. Reakcje kataboliczne określane są jako egzoergiczne, ponieważ wydzielają energię. Katabolizm obejmuje takie procesy jak:

• oddychanie tlenowe (glikoliza, cykl Krebsa, łańcuch oddechowy)
• rozkład tłuszczów (lipoliza, beta-oksydacja)
• rozkład białek (deaminacja, utlenianie aminokwasów)

Warto zaznaczyć, że hormonami stymulującymi procesy kataboliczne są przede wszystkim kortykosteroidy (np. kortyzol), trójjodotyronina (T3) i tyroksyna (T4).

Z kolei anabolizm to całokształt reakcji, w których z prostszych związków powstają substancje o bardziej złożonej budowie. Procesy te wymagają dostarczenia energii, dlatego nazywane są reakcjami endoergicznymi. Do przykładów procesów anabolicznych należą:

• biosynteza białek
• synteza DNA i RNA (replikacja i transkrypcja)
• glikogeneza (tworzenie glikogenu z glukozy)
• glukoneogeneza (tworzenie glukozy ze związków niebędących węglowodanami)

Anabolizm jest kontrolowany przez hormony takie jak insulina, testosteron, hormon wzrostu (GH) i insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF).

{{cta_2}}

Warto pamiętać, że intensywność obu typów metabolizmu zmienia się z wiekiem. U młodych organizmów dominują procesy anaboliczne, w okresie dojrzałości następuje względna równowaga, natomiast w okresie starzenia przeważają procesy kataboliczne. To wyjaśnia, dlaczego w młodości łatwiej budować masę mięśniową, a z wiekiem masa mięśniowa zmniejsza się, toteż trudniej utrzymać prawidłową masę ciała.

Ponadto metabolizm można również podzielić na tlenowy (zachodzący w obecności tlenu) i beztlenowy (zachodzący bez udziału tlenu), co ma szczególne znaczenie przy doborze odpowiedniego rodzaju aktywności fizycznej.

Czytaj też: Jak szybko i skutecznie schudnąć?

‍